Inflammatory Bowel Disease คืออะไร
กลุ่มอาการของโรค IBD
อาการของโรค Ulcerative Colitis (UC) และโรคโครห์น (Crohn’s disease) มีลักษณะของอาการบางอย่างคล้ายกัน เช่น การถ่ายอุจจาระผิดปกติ ถ่ายบ่อย อุจจาระปนมูกเลือด ท้องเสียอย่างรุนแรง ปวดท้อง บางครั้งมีอาการอื่น ได้แก่ เหนื่อยล้า ไม่สบายตัว เบื่ออาหาร และมีไข้ร่วมด้วย ระดับความรุนแรงและอาการแสดงในระบบทางเดินอาหารของโรค IBD ขึ้นอยู่กับความรุนแรงของโรคที่มีการอักเสบ ตำแหน่งของทางเดินอาหารที่มีการอักเสบ ถึงอย่างไรก็ตามร้อยละ 25 ในกลุ่ม IBD อาจมีอาการที่เกิดจากการอักเสบของโรคที่นอกเหนือจากระบบทางเดินอาหาร เช่น การเกิดข้ออักเสบบริเวณกระดูกสันหลังหรือกระดูกเชิงกราน ทำให้เกิดอาการบวม ปวด และมีการเคลื่อนไหวร่างกายได้จำกัด มีลักษณะทางผิวหนังที่หยาบกร้าน แข็งกระด้าง โดยเฉพาะบริเวณแขนและขา ผิวพรรณมีสีม่วงอมแดง บริเวณปุ่มข้อศอก ตาตุ่ม นูนแข็ง หนาเป็นปื้น อาการผิดปกติที่บริเวณดวงตาโดยเฉพาะม่านตาและเยื่อตา มีอาการตับอักเสบร่วมด้วย
เป็นโรคที่เกิดเฉพาะบริเวณลำไส้ใหญ่เท่านั้น ในระยะเฉียบพลันของโรคผู้ป่วยจะมีอาการท้องเสียอย่างรุนแรง ถ่ายปนมูกหรือเลือดสด อาการแสดงขึ้นอยู่กับการอักเสบว่ามีความรุนแรงของโรคส่วนของลำไส้ใหญ่ที่มีการอักเสบมีบริเวณมากน้อยเพียงใด และตำแหน่งของลำไส้ใหญ่ หากมีอาการที่บริเวณลำไส้ส่วนปลายสุดจะพบว่ามีอาการปวดถ่ายตลอดเวลา
เป็นโรคที่พบได้ในทุกส่วนของระบบทางเดินอาหารซึ่งเริ่มจากช่องปาก หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ลำไส้เล็ก ลำไส้ใหญ่ และทวาร ถึงอย่างไรก็ตามส่วนมากที่มักพบคือส่วนปลายของลำไส้เล็กและส่วนต้นของลำไส้ใหญ่ ในช่วงเริ่มต้นของโรคนั้นผู้ป่วยจะมีอาการแสดงเพียงไม่กี่อย่างหรือไม่มีเลย โดยเฉพาะในรายที่ลำไส้ใหญ่มีพยาธิสภาพเพียงบางส่วน กรณีนี้ผู้ป่วยจะไม่มีอาการท้องเสียแต่อาจรู้สึกปวดท้อง โรคโครห์นมักจะพบร่วมกับภาวะทุพโภชนาการ ภาวะซีด น้ำหนักตัวลดลง ประมาณร้อยละ 30 ของผู้ป่วยโรคโครห์นที่บริเวณลำไส้ใหญ่ส่วนปลายและทวารหนักอาจเกิดเป็นแผลชอนทะลุจากการอักเสบของฝีกับอวัยวะที่อยู่ใกล้เคียง เช่น ช่องคลอด กระเพาะปัสสาวะ หรือบริเวณผิวหนังรอบทวาร
สาเหตุของ IBD
สาเหตุที่แท้จริงของ IBD นั้นยังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัด สันนิษฐานว่าอาจเกี่ยวข้องกับพันธุกรรมและสิ่งแวดล้อม ซึ่งรวมถึงการติดเชื้อไวรัสหรือแบคทีเรีย การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหาร หรือการรับประทานอาหารที่ปนเปื้อนวัตถุกันเสีย หรือแม้กระทั่งความผิดปกติของระบบภูมิคุ้มกันภายในร่างกายผู้ป่วยเอง
การตรวจเพื่อวินิจฉัย
หากคุณสงสัยในอาการที่มี ควรได้รับการตรวจแบบเฉพาะ ดังนี้
- การตรวจร่างกาย: เน้นเป็นพิเศษในการตรวจบริเวณช่องท้องและทวารหนัก
- การตรวจในห้องปฏิบัติการ: การส่งตรวจตัวอย่างเลือดและอุจจาระ
- การทำอัลตราซาวนด์: เป็นการอัลตราซาวนด์บริเวณช่องท้อง เพื่อตรวจดูความผิดปกติเบื้องต้น และใช้ในการคัดกรองจากโรคอื่นๆ
- การส่องกล้อง: แพทย์สามารถมองเห็นผนังลำไส้ได้โดยตรงด้วยวิธีนี้ นอกจากนี้แพทย์สามารถนำเนื้อเยื่อออกมาจากบริเวณที่มีการอักเสบเพื่อส่งตรวจทางพยาธิ
- การตรวจทางรังสีวิทยา: การเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ การใช้สารแบเรียมร่วมกับเอกซเรย์ เช่น Barium Enema, Small Bowel Series
- การศึกษาโดยใช้กล้องแคปซูลเพื่อตรวจดูลำไส้เล็ก
การรักษา
การรักษา IBD มีอยู่ 4 กลุ่มทางเลือกด้วยกัน คือ
- การใช้ยา
- การจัดการด้านอาหาร
- การดูแลให้คำแนะนำ การประคับประคองทางอารมณ์
- การผ่าตัด
เป้าหมายหลักที่สำคัญของการรักษาคือการบรรเทาอาการของโรค (เช่น ท้องเสีย ปวดท้อง การเสียเลือดทางอุจจาระ) อาการข้างเคียงที่เกิดขึ้น (เช่น ฝี ฝีคัณฑสูตร) และป้องกันการกลับเป็นซ้ำได้
สิ่งสำคัญของผู้ป่วยโรคโครห์นคือ การงดสูบบุหรี่ ผู้ป่วยที่งดสูบบุหรี่ได้จะทำให้การเกิดกลับเป็นซ้ำของโรคลดลงร้อยละ 60 ภายในช่วงเวลา 2 ปี
อาหาร
อาหารไม่ได้เป็นสาเหตุของการเกิด IBD แต่มีส่วนทำให้อาการของโรคแย่ลงขณะที่มีอาการกำเริบ เป้าหมายของภาวะโภชนาการสำหรับผู้ป่วย IBD จึงอยู่ที่การจัดการแบบแผนการบริโภคอาหารเพื่อลดอาการต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการย่อยอาหาร ในขณะเดียวกันก็รักษาระดับสารอาหารที่จำเป็นเอาไว้ แพทย์จะประเมินสภาวะทางโภชนาการเพื่อดูว่าผู้ป่วยได้รับปริมาณพลังงาน วิตามิน และเกลือแร่เพียงพอหรือไม่ หากผู้ป่วยไม่ได้รับสารอาหารอย่างเพียงพอ แพทย์อาจแนะนำให้ผู้ป่วยใช้ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารประเภทอาหารเหลว เป็นต้น
การเข้าใจเพื่ออยู่ร่วมกับโรค IBD
แม้ว่า IBD จะเป็นโรคเรื้อรังที่มีช่วงอาการสงบและช่วงอาการกำเริบ แต่ผู้ป่วยส่วนใหญ่ก็สามารถดำเนินชีวิตได้ตามปกติและมีคุณภาพชีวิตที่ดีได้ ด้วยการทราบวิธีการปฏิบัติตนไว้ในเรื่องต่อไปนี้
- เรียนรู้และเข้าใจในร่างกายตนเองว่าโรค IBD จะก่อให้เกิดผลกระทบต่อร่างกายอย่างไร
- เรียนรู้การดูแลตัวเอง
- เสริมสร้างกำลังใจและความมั่นคงทางจิตใจจากครอบครัว เพื่อน หรือกลุ่มผู้ป่วยด้วยกันเอง
- ปฏิบัติตามคำแนะนำของทีมแพทย์อย่างเคร่งครัด