• การทำงานผิดปกติของกล้ามเนื้อหูรูดหลอดอาหารที่ทำหน้าที่ป้องกันกรดไหลย้อนจากกระเพาะอาหารมีความดันของหูรูดต่ำหรือเปิดบ่อยกว่าคนปกติ ความผิดปกติเหล่านี้อาจเกิดจากการดื่มแอลกอฮอล์ สูบบุหรี่ กาแฟ ชา เครื่องดื่มที่มีคาเฟอีน และ ยาบางชนิด เช่น ยารักษาโรคหอบหืดบางตัว
• ความผิดปกติในการบีบตัวของหลอดอาหาร ทำให้อาหารที่รับประทานเคลื่อนตัวลงช้าหรืออาหารที่ไหลย้อนขึ้นมาจากกระเพาะอาหารค้างอยู่ในหลอดอาหารนานกว่าปกติ
• ความผิดปกติของการบีบตัวของกระเพาะอาหาร ทำให้อาหารค้างอยู่ในกระเพาะอาหารนานกว่าปกติ ทำให้เพิ่มโอกาสการไหลย้อนของกรดจากกระเพาะอาหารสู่หลอดอาหารมากขึ้น อาหารประเภทไขมันสูงและช็อกโกแลตจะทำให้กระเพาะอาหารบีบตัวลดลง
• พฤติกรรมการบริโภคที่ไม่เหมาะสม เช่น เข้านอนทันทีหลังรับประทานอาหาร รับประทานอาหารปริมาณมากในหนึ่งมื้อ สูบบุหรี่ ดื่มน้ำอัดลมหรือแอลกอฮอล์ ความเครียด
• โรคประจำตัว เช่น โรคอ้วน ทำให้เพิ่มแรงกดต่อกระเพาะอาหารและทำให้กรดไหลย้อนกลับ
• การตั้งครรภ์ เนื่องจากฮอร์โมนที่เพิ่มขึ้นขณะตั้งครรภ์ทำให้หูรูดหลอดอาหารอ่อนแอลง รวมถึงมดลูกที่ขยายตัวจะเพิ่มแรงกดต่อกระเพาะอาหาร

อาการสำคัญที่พบบ่อยในโรคกรดไหลย้อน ได้แก่

• ความรู้สึกแสบร้อนบริเวณลิ้นปี่ กลางหน้าอก ซึ่งมักเกิดหลังรับประทานอาหารเสร็จใหม่ๆ
• ความรู้สึกเปรี้ยวหรือขมในปากและคอ
• มีอาหารย้อนขึ้นมาในปากและคอ
• จุกเสียด แน่นท้องบริเวณลิ้นปี่

อาการแทรกซ้อนอื่นๆ เช่น

• อาการเจ็บหน้าอกที่ไม่ได้เกิดจากโรคหัวใจ
• เสียงแหบเรื้อรัง เสียงเปลี่ยน
• ไอเรื้อรังโดยไม่มีสาเหตุชัดเจน
• กลืนติดขัดเหมือนมีก้อนจุกในคอ
• อาการทางช่องปาก เช่น ฟันผุ มีกลิ่นปาก
• โรคหืดที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาด้วยยาตามปกติ

การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิต

• นอนเตียงที่เสริมด้านหัวเตียงให้ศีรษะสูงขึ้น 15 เซนติเมตรหรือ 6-8 นิ้วฟุต ไม่ควรใช้วิธีการหนุนหมอนหลายๆ ใบเนื่องจากอาจทำให้กล้ามเนื้อหน้าท้องเกร็งตัว ซึ่งจะทำให้แรงดันจากในท้องสูงขึ้นและดันให้กรดย้อนขึ้นไปในหลอดอาหารได้ง่ายขึ้น
• นอนในท่าตะแคงซ้ายในผู้ที่มีอาการตอนกลางคืน เนื่องจากท่านอนตะแคงขวา กระเพาะอาหารจะอยู่เหนือหลอดอาหาร ทำให้มีแรงกดต่อหูรูดหลอดอาหารให้เปิดออกได้ง่ายขึ้นจึงเกิดการไหลย้อนกลับของกรด
• ปรับพฤติกรรมการรับประทานอาหารให้เหมาะสม โดยพิจารณาว่ามีความสัมพันธ์กับอาการที่เป็นหรือไม่ เช่น
• หลีกเลี่ยงอาหารทอด อาหารมัน อาหารไขมันสูง อาหารรสจัด เผ็ดจัด
• หลีกเลี่ยงอาหารที่กระตุ้นให้เกิดอาการ เช่น กาแฟ ช็อกโกแลต อาหาร/ผลไม้ที่มีรสเปรี้ยวจัด เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ น้ำอัดลม อาหารที่มีส่วนประกอบของมะเขือเทศ อาหารประเภทมิ้นต์ เป็นต้น
• หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารปริมาณมากๆ ในหนึ่งมื้อ เนื่องจากการรับประทานอิ่มเกินไปจะทำให้หูรูดหลอดอาหารเปิดง่ายขึ้นและทำให้เกิดการย้อนของกรดง่ายขึ้น ควรรับประทานเป็นมื้อเล็กๆ และรับประทานให้บ่อยขึ้น
• หลีกเลี่ยงการนอนหลังรับประทานอาหารทันที ควรรออย่างน้อย 3 ชั่วโมงให้อาหารเคลื่อนตัวออกจากกระเพาะอาหารเสียก่อนจึงเอนตัวนอน
• หลีกเลี่ยงการใช้ยาบางชนิดที่อาจมีผลต่อหูรูดของหลอดอาหาร
• งดบุหรี่และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
• ลดน้ำหนักหากมีภาวะอ้วน
• หลีกเลี่ยงการใส่เสื้อผ้ารัดรูปหรือรัดเข็มขัดแน่นจนเกินไป เพื่อลดแรงกดต่อกระเพาะอาหาร
• ผ่อนคลายความเครียด

การรักษาโดยการใช้ยา

มีเป้าหมายแตกต่างกันขึ้นกันชนิดของยาและอาการของผู้ป่วย ยารักษากรดไหลย้อนมีหลายชนิดสามารถแบ่งตามกลุ่มการออกฤทธิ์ได้ดังนี้

• ยาลดกรด (antacids) ออกฤทธิ์ลดความเป็นกรดของน้ำย่อยในกระเพาะอาหาร ใช้สำหรับผู้ที่มีอาการเล็กน้อยหรือเป็นเพียงครั้งคราว เช่น aluminium hydroxide เป็นต้น
• ยากลุ่มกระตุ้นให้มีการเคลื่อนไหวของทางเดินอาหาร (prokinetics) ออกฤทธิ์เพิ่มการเคลื่อนไหวของทางเดินอาหาร ทำให้อาหารเคลื่อนออกจากกระเพาะอาหารเร็วขึ้น เช่น metoclopramide, domperidone เป็นต้น
• ยากลุ่ม H2 receptor antagonist ออกฤทธิ์ลดความเป็นกรดของน้ำย่อยในกระเพาะอาหาร เช่น cimetidine, famotidine, ranitidine เป็นต้น ยานี้มีประสิทธิภาพไม่สูงนัก อาจใช้เป็นยาเสริมก่อนนอนในกรณีที่ผู้ป่วยมีอาการช่วงกลางคืนหลังจากได้ยากลุ่มยับยั้งโปรตอนปั๊มแล้วอาการไม่ดีขึ้น
• ยากลุ่มยับยั้งโปรตอนปั๊ม (proton pump inhibitors: PPIs) ออกฤทธิ์ยับยั้งกลไกขั้นสุดท้ายในการหลั่งกรดจึงสามารถลดการหลั่งกรดได้สมบูรณ์ ในปัจจุบันยากลุ่มนี้เป็นยาที่ให้ผลการรักษาได้ดีที่สุด เช่น omeprazole, esomeprazole, pantoprazole, rabeprazole ,venoprazan
• ทั้งนี้การรับประทานยาอย่างถูกต้องและครบถ้วนตามคำแนะนำของแพทย์มีความสำคัญอย่างมากต่อการรักษาโรคกรดไหลย้อนให้หาย ผู้ป่วยควรรับประทานยาให้ครบตามแพทย์สั่ง ไม่ควรหยุดยาเองถึงแม้ว่าอาการจะดีขึ้นแล้วก็ตาม เพราะอาจทำให้อาการกลับมาเป็นซ้ำอีกได้

การรักษาโดยการส่องกล้องหรือการผ่าตัด

อาจแนะนำสำหรับผู้ป่วยในกลุ่มต่อไปนี้

• ผู้ป่วยที่รักษาด้วยยาเป็นเวลานานแล้วไม่สามารถควบคุมอาการหรือหยุดยาได้
• ผู้ป่วยที่ไม่สามารถรับประทานยาเป็นเวลานานและมีผลข้างเคียงจากยา
• ผู้ป่วยอายุน้อยที่จำเป็นต้องรับประทานยาเป็นเวลานาน
• ผู้ป่วยที่มีผลแทรกซ้อนที่รุนแรงจากโรคโดยเฉพาะผู้ป่วยเด็ก

• การซักประวัติและการตรวจร่างกายทั่วไป โดยทั่วไปแพทย์จะวินิจฉัยโรคกรดไหลย้อนโดยใช้อาการของผู้ป่วยเป็นหลัก หากผู้ป่วยมีอาการทางหลอดอาหารเข้าได้กับภาวะกรดไหลย้อนสามารถวินิจฉัยโรคได้โดยไม่จำเป็นต้องได้รับการตรวจเพิ่มเติม
• การตรวจเพิ่มเติม หากผู้ป่วยปฏิบัติตามคำแนะนำหรือรับการรักษาเบื้องต้นแล้วอาการไม่ดีขึ้นหรือมีอาการเตือนอื่นๆ เช่น กลืนลำบาก กลืนเจ็บ อาเจียนบ่อยๆ หรือมีประวัติอาเจียนเป็นเลือด ปวดท้องรุนแรง ถ่ายอุจจาระดำ มีอาการซีด เบื่ออาหาร น้ำหนักลด อาจจำเป็นต้องได้รับการวินิจฉัยพิเศษเพิ่มเติม เช่น
  • การส่องกล้องทางเดินอาหาร
  • การเอกซเรย์กลืนสารทึบแสง
  • การตรวจทางเวชศาสตร์นิวเคลียร์
  • การตรวจการบีบตัวของหลอดอาหาร
  • การตรวจวัดความเป็นกรด-ด่างในหลอดอาหาร

• หลีกเลี่ยงอาหารที่เพิ่มการหลั่งกรดในกระเพาะอาหาร เช่น อาหารรสเผ็ดจัด เปรี้ยวจัด แอลกอฮอล์ เครื่องดื่มที่มีคาเฟอีน น้ำอัดลม กระเทียม หัวหอม เป็นต้น รวมถึงหลีกเลี่ยงการทานอาหารมื้อใหญ่ ควรแบ่งเป็นมื้อเล็กๆ แต่บ่อยครั้ง
• ผ่อนคลายความเครียด เช่น นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ ออกกกำลังกาย นั่งสมาธิ สวดมนต์
• ควบคุมน้ำหนัก โดยเฉพาะในคนอ้วน หรือคนที่น้ำหนักเกินเกณฑ์มาตรฐาน เมื่อน้ำหนักลด ความดันในกระเพาะอาหารก็จะลดลง ทำให้อาหารและกรดในกระเพาะอาหารดันหูรูดหลอดอาหารน้อยลง อาการกรดไหลย้อนก็จะลดลงตามไปด้วย นอกจากนั้นยังส่งผลดีต่อสุขภาพด้านอื่นๆ และทำให้มีสุขภาพที่แข็งแรง
• หลีกเลี่ยงการนอนราบทันทีหลังรับประทานอาหาร ควรรออย่างน้อย 3-4 ชั่วโมง หรือหากนอนควรนอนหนุนหมอนสูง และไม่ควรออกกำลังกายหลังรับประทานอาหารเสร็จทันที

โรคกรดไหลย้อนอาจส่งผลต่อการใช้ชีวิตประจำวัน เนื่องจากฤทธิ์ของกรดทำให้หลอดอาหารระคายเคืองจนอาจเกิดการอักเสบ เป็นแผลรุนแรงจนตีบ ทำให้กลืนอาหารได้ลำบาก รู้สึกเจ็บ นอกจากนี้อาจทำให้เกิดโอกาสเสี่ยงในการเป็นมะเร็งหลอดอาหาร แต่ในปัจจุบันยังพบได้น้อยมาก

โดย ผศ.นพ. ยุทธนา ศตวรรษธำรง
แพทย์ผู้ชำนาญด้านอายุรศาสตร์โรคระบบทางเดินอาหาร - โรคตับ